پدیده خشم در نوجوانان و در دوران بلوغ موضوعی بسیار مهم و تاثیرگذار است. اغلب خانواده‌ها با این دوران، به صورت بحران و مشکل اساسی روبه‌رو هستند و متاسفانه در بسیاری اوقات در این خصوص با نوجوان خود بدون داشتن آگاهی و به‌کار بستن راهکارهای مناسب، برخورد می‌کنند.
تغییرات جسمانی و روانی در دوران بلوغ زمینه‌ساز بسیاری از ناهنجاری‌ها و بعضاً رفتارهای آسیب‌زننده مانند بروز خشم و پرخاشگری در نوجوانان می‌شود. زودرنج بودن، عصبانی شدن از موضوعات مختلف و حتی پیش پا افتاده، پرخاشگری نسبت به برخی مسائل و همین‌طور نشان دادن هیجان‌های نامتعارف، از ویژگی‌های رفتاری نوجوانان است. البته مهم است که بدانیم، سبک تربیتی والدین تاثیرات بسیار مهمی در شکل‌گیری و کنترل خشم نوجوانان دارد.
اولین گام برای مواجهه با این مسئله آن است که کنار نوجوان باشیم تا در این دوران از به‌وجود آمدن آسیب‌های عمیق و شکل‌گیری عادات مخرب رفتاری ناشی از خشم جلوگیری کنیم. برای رسیدن به این منظور بی‌شک رسیدن به آگاهی و دانش منطقی و علمی کارگشا خواهد بود. علل خشم و ریشه آن در نوجوانان متفاوت است و برای هر فرد درمان و راهکارهایی وجود دارد که باید بسته به سبک فرزندپروری والدین و شخصیت خود نوجوان اعمال شود. در این مقاله به بررسی عوامل خشم در نوجوانان و راهکارهای رویارویی با آن می‌پردازیم.
تفاوت خشم و پرخاشگری
هورمون‌ها در دوران نوجوانی و بلوغ بسیار شعله‌ور هستند و باعث تحریک‌پذیری نوجوان‌ها نسبت به محرک‌های مختلف در این دوران می‌شوند. در این دوران، احساسات با شیوه،های متفاوتی در نوجوانان پردازش می‌شوند.
خشم، عبارت است از حالت هیجانی شدید و برانگیختگی زیاد که فرد در برابر مشکلات، موانع و محرک‌ها از خود بروز می‌دهد. همه‌ی انسان‌ها خشم و پرخاشگری را در موقعیت‌های مختلف تجربه کرده‌اند، اما در دوران نوجوانی شدت و شکل آن بسیار متفاوت‌تر است.
تصور کنید که یک نوجوان در حال خروج از دنیای کودکی و پا گذاشتن به یک دنیای کاملاً متفاوت است. او در این مسیر با چالش‌ها، تغییرات و تضادهایی روبه‌رو می‌شود که بحران بزرگسالی را در کنار مسئولیت‌های بیشتر ایجاد می‌کند و این امر سبب می‌شود در اغلب موارد در برابر این تغییرات پرخاشگر و خشمگین باشد.
علل ایجاد خشم در نوجوانان
علل ایجاد خشم در نوجوانان می‌تواند جنبه‌های متفاوتی داشته باشد. ویژگی‌های جسمانی، عاطفی و شناختی از این دست علت‌ها هستند که نقش‌های مختلفی را در زمینه خشم در سنین نوجوانانی و دوران بلوغ ایفا می‌کنند.
ایجاد تغییرات و تجربه کردن حالات و ویژگی‌های متفاوت و اساسی در این دوران، در بروز خشم در نوجوانان از اهمیت زیادی برخوردار است.
تغییرات جسمانی: وجود حالات سردرگمی و کرختی، بروز ویژگی‌های اولیه جنسی، تغییرات هورمونی، دردهای عضلانی و غیره همگی از عوامل بروز خشم و پرخاشگری در نوجوان‌ها به‌شمار می‌آیند.
تغییرات شناختی: کنکاش نوجوان برای هویت‌یابی خود، تمایل به داشتن قدرت و استقلال، توانایی در استدلال کردن و رشد نحوه‌ی تفکر، مسئولیت‌پذیری و توجه به مفهوم خود همگی می‌توانند آغازگر بحران دوره‌ی نوجوانی باشند و خشم و هیجانات شدید را سبب شوند.
تغییرات اجتماعی: نوجوانان در این دوران تمایل بیشتری به عضویت در گروه‌های مختلف هم‌سالان و همین‌طور کسب تجربه دارند. آن‌ها خواهان موقعیت اجتماعی و قدرت برای خود هستند و اگر در راه رسیدن به این موارد با مانع روبه‌رو شوند خشم خود را بروز خواهند داد.
تغییرات عاطفی: هر نوجوان با توجه به ویژگی‌های شخصیتی مخصوص به خود، تغییرات عاطفی مختلفی را هم تجربه می‌کند. در برخی از آن‌ها کم‌رویی، تمایل به انزوا و دوری از جمع، خجالت و شیوه‌های غلط در ابراز احساسات مشاهده می‌شود. در برخی دیگر هم تمایل شدید به در جمع بودن، رویاپردازی و هیجانات شدید به‌وجود می‌آید. حساس بودن و زودرنجی از صفات مشترک اعلب نوجوان‌ها است که طبعاً ابراز خشم را هم تسهیل می‌کند.
چه زمانی نوجوان در فرایند خشم نیاز به تغییرات رفتاری دارد؟
در صورتی که موارد زیر برای نوجوان اتفاق بیفتد، باید به دنبال یک فرد متخصص در زمینه بهداشت روان باشیم تا بتوانیم از مسیر درست و آگاهانه، فرایند بهبودی را در فرزند خود جستجو و دنبال کنیم:
- اگر عصبانیت و خشم در نوجوان منجر به پرخاشگری کلامی و جسمی شود.
- اگر به خود یا دیگران آسیب جسمی برساند.
- اگر در ارتباط با خانواده و هم‌سالان، خلق و خوی همراه با خشونت شدید و رفتار نامناسب داشته باشد.
راهکارهای مقابله و کنترل خشم در نوجوانان
1.خودآگاهی و کنترل خود:
از آنجا که خشم می‌تواند قدرت زیادی داشته باشد، مدیریتآن هم چالش‌برانگیز است. برای مدیریت خشم و هیجانات با شدت بالا، به خود آگاهی و خویشتن‌داری نیاز است. نوجوان در طی زمان می‌تواند این مهارت مهم را فراگیرد و با تمرین بر آن‌ها مسلط شود.
خودآگاهی شامل این است که نوجوان بتواند دلایل و منابع احساسات و افکار خود را بشناسد. نوجوانان برخلاف کودکان توانایی ذهنی این را دارند که علت خشم خود را بیابند و این مورد در کنترل عصبانیت آن‌ها بسیار مهم و اساسی است.از طرفی دیگر، خودکنترلی می‌تواند به نوجوان این امکان را بدهد که با تمرین، قبل از هر اقدام و رفتاری ابتدا فکر کند تا از عمل خود پشیمان نشود.
خویشتن‌داری و خودآگاهی در کنار هم این امکان را به نوجوان می‌دهند تا هنگام احساس خشم و عصبانیت شدید، در مورد چگونگی عمل خود انتخاب بیشتری داشته باشند.
۲- آماده‌شدن برای ایجاد تغییر
یک قدم دیگر برای مقابله با خشم در نوجوانان، می‌تواند تصمیم آن‌ها برای کنترل خشم‌شان باشد. خانواده و مربیان نوجوان می‌توانند از طریق گفتگوی بدون تحمیل به او یادآور شوند که در صورت تصمیم به کنترل خشم خود می‌تواند چه چیزهایی را به دست آورد یا از دست بدهد. کسب احترام، قدرت، استقلال و ارزش بیشتر و یا از دست دادن این موارد.
لازم به ذکر است که تغییر نوجوان در کنترل خشم یک شبه اتفاق نخواهد افتاد و نیاز به تمرین، ممارست و حمایت خانواده دارد؛ درست مانند یادگیری پیانو یا بستکبال که به تلاش و تکرار نیاز دارد و در اثر تشویق به فراگیری منجر می‌شود.
۳- حفظ حریم شخصی نوجوان
افراد در دوره‌ی حساس نوجوانی خود، به دنبال داشتن قدرت و استقلال هستند و یکی از راه‌هایی که اطرافیان و به خصوص اعضای خانواده می‌توانند در کاهش تحریک‌پذیری در این زمینه به کار بگیرند، احترام به فضای شخصی نوجوان و حریم اوست.
۴- فعالیت بدنی
ورزش و فعالیت جسمی، از راه‌های دیگری است که نوجوان می‌تواند از طریق آن هیجانات شدید خود را تخلیه کند.
۵- فراگیری موسیقی و یا گوش دادن به موزیک
شما می‌توانید با پیشنهاد یک موسیقی مناسب با سلیقه فرزند خود و یا همراهی او در شنیدن موسیقی، او را در یک فضای صمیمی و بدون استرس قرار دهید.
۶- نوشتن افکار و احساسات منفی به صورت تمرین
شما می‌توانید در زمان‌های مناسب خانوادگی این تمرین را به صورت گروهی در منزل انجام دهید تا نوجوان شما هم آن را بیاموزد. به او بگویید تا احساسات منفی و خشم‌های خود را که در یک هفته اخیر تجربه کرده است به روی کاغذ بیاورد. سپس در مورد آن با هم صحبت کنید و در صورت وجود راه‌حل مشکل را برطرف کنید. نوشتن افکار باعث بهبود احساسات در فرد می‌شود.
۷- بها دادن به ویژگی‌های مثبت در نوجوان
یادآوری نکات مثبت نوجوان توسط اطرافیان و به خصوص اعضای خانواده، باعث احساس ارزشمند شمرده شدن در نوجوان می‌شود و اعتمادبه‌نفس او را بالا می‌برد. سعی کنید در موقعیت‌های مناسب، حتی در جمع افراد دیگر، خصلت‌های ارزنده و مفید نوجوان را بازگو کنید و حس مهم بودن را به او بدهید.
۸- لطفا نوجوان خود را هرگز مقایسه نکنید
مقایسه کردن یکی از خطرناک‌ترین و آسیب‌زننده‌ترین رفتارهایی است که می‌تواند اثرات مخرب خود را بر روی فرد حتی تا پایان عمر هم داشته باشد. مقایسه با دیگران، سبب ایجاد خشم‌های عمیق در درون یک نوجوان می‌شود. با پرهیز از این عمل، احساس امنیت را برای نوجوان خود فراهم کنید و از ایجاد محرک برای عصبانیت شدید در او جلوگیری کنید.
نتیجه‌گیری
فرایند حرکت کودکان ما به سمت دوران نوجوانی و بزرگسالی یک تحول بزرگ و تاثیرگذار است. در این دوران، خانواده و مدرسه نقش‌های مهم و عمیقی را به عهده دارند. داشتن آگاهی و دانش در برخورد با بحران‌های نوجوانی می‌تواند این مسیر را برای خود نوجوان و خانواده‌ها آسان‌تر کند و از آسیب‌های اغلب جبران‌ناپذیر جلوگیری کند. همراهی افرادی مانند روانشناسان در این دوران طوفانی (نوجوانی و بلوغ) می‌تواند همانند نوری در تاریکی خانواده‌ها و نوجوانان را در جهت درست و اثربخش‌تری هدایت کند.